پژوهش حاضر به مقایسه تجربه دینی و شهود عرفانی میپردازد. تحلیل مفهومی تجربهدینی و نیز شهود عرفانی، مقدمهای برای تحلیل ماهوی این دو امر است. «تجربه» به لحاظ کاربرد، تحول و به لحاظ حقیقت ذومراتب است که ژرفترین مرتبه آن تجربه دینی است. مکاشفه، شهود و رؤیت نزد عرفا مفاهیم گوناگونی هستند. «مشاهده» سقوط حجاب و تجلی حق در قلب است که پس از مجاهدات و رفع رسوم و تعینات حاصل میشود. تحلیل دیدگاههای مختلف درباره ماهیت تجربه دینی و هویت شهود عرفانی نشان میدهد هر دو، امر باطنی هستند و اشتمال بر استهلاک، وحدت، هشیاری، غفلتزدایی و حضور، مؤلفههای مشترک آن دو است؛ یکی از اختلافهای مهم آن دو، شرایط حصول هر یک است. عرفای مسلمان در توصیف مشاهده عرفانی کم وبیش یکسان سخن گفتهاند؛ اما دانشمندان غربی در توصیف تجربه عرفانی اتفاق نظر ندارند.